Karp pojawił się na przełomie trzecio- i czwartorzędu w okolicach Morza Kaspijskiego i wschodniej Anatolii. Systematycy nazwali go Cyprinius carpio. Forma dzika (sazan) występowała pierwotnie w Europie południowo-wschodniej i Azji zachodniej w zlewiskach mórz Egejskiego, Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego, w tym także w wodach znajdujących się na obszarze dzisiejszej Polski i Węgier. Nie pozostał tam jednak zbyt długo i w plejstocenie zanikł ulegając przemieszczającym się zimnym masom lodowca. Zajmował środowisko wód słodkowodnych, jak prawie wszyscy przedstawiciele karpiokształtnych.
Jego ponowne pojawienie nastąpiło 10 milionów lat p.n.e. w ostatnim okresie polodowcowym w zlewisku Morza Kaspijskiego. Wtedy to karp ewaluował i zwarty jak do tej pory jeden rodzaj karpia rozpadł się na dwa. Przyczynę tej zmiany stanowiło pojawienie się zimnych mas lodowca kontynentalnego. Aktualnie wyróżnia się trzy podgatunki: karp europejski, karp dalekowschodni i karp wietnamski. Karp europejski występuję w dwóch odmianach: żyjącej w wodach naturalnych i hodowlanej. Przy czym sazan tzw. karp dziki praktycznie nie spotyka się w naszych jeziorach i rzekach, a ten, który jest odławiany pochodzi z obiektów hodowlanych.
Pierwszymi hodowcami karpia byli prawdopodobnie Chińczycy 2400 lat p.n.e. Choć hodowla w tamtym okresie dopiero się rozwijała, stosowano już np. sztuczne zadzawki (pola ryżowe) służące do przetrzymywania ryb. Z czasem modyfikowano zbiorniki, aby docelowo dokarmiać w nich ryby. Około XVII w. koloniści portugalscy i holenderscy przywożąc karpie z Europy, krzyżowali je z dalekowschodnimi. Karpie te często umykały z hodowli i zasiedlały wody Chin i Japonii. Od tego czasu w Chinach występują karpie dalekowschodnie z domieszką europejskich, które nie były pierwotnie uważane za udomowione. Miało to związek z mieszaniem produktów płciowych od tarlaków z hodowli i od tarlaków dzikich.
Półwędrowny, rzeczny gatunek sazan, występował masowo w dorzeczu Dunaju już kilka wieków p.n.e. Dzikie sazany europejskie i azjatyckie wyraźnie różnią się od udomowionych karpi gorszym pokrojem ciała i tempem wzrostu.
Na teren Polski karp przybył z dwóch niezależnych od siebie ośrodków tj. z zachodu z dorzecza Dunaju i ze wschodu z dorzecza Dniepru, Dniestru i Wołgi. Jedne z pierwszych śladów pojawienia się go w wodach zaobserwowano na Pomorzu. Prawdopodobnie to Krzyżacy wraz z wpływem zachodniej kultury sprowadzili go na tereny dzisiejszej Polski. Miało to miejsce jeszcze zanim pojawił się on w zakonach Cystersów. Synonimami karpia były nazwy szaranka, szaran i saran, znane w językach: bułgarskim, rumuńskim, chorwackim i ukraińskim.
Udomowionego karpia lustrzenia na ziemiach polskich hodowano co najmniej od połowy XIII w. W latach 60 i 70 podejmowane były liczne próby wychowu sazanów dunajskich w stawach bądź ich krzyżowania z karpiem hodowlanym. Obecnie w Polsce zarybia się wody jego formą udomowioną. W hodowli stawowej wyróżnia się trzy odmiany karpia różniące się stopniem ułuszczenia. Są to:
– karp drobnołuski, którego całą powierzchnię ciała pokrywają jednakowej wielkości łuski;
– lustrzeń – popularnie nazywany królewskim – o najczęściej występującym typie ułuszczenia, który charakteryzuje się występowaniem dużych łusek wzdłuż linii grzbietowej, przy szczelinie skrzelowej, oraz kilka różnej wielkości u nasady płetwy ogonowej;
– bezłuski –nazywany golcem – praktycznie pozbawiony łusek, niekiedy występowaniem pojedynczych łusek rozrzuconych po całej powierzchni ciała.
Karp jest obecnie najcenniejszym gatunkiem hodowlanym wśród ryb, a być może nawet wśród zwierząt. Z ryb jako pierwszy uległ procesowi udomowienia.
Najczęściej w systematyce podaje się, że istnieje jeden gatunek Cyprinius carpio, ale obejmujący kilka podgatunków w tym sazana. Ma to związek z tym, że gatunek może być jednocześnie podgatunkiem i odwrotnie. Przedstawiona historia karpia opisująca jego samoistne przemieszczanie się po kontynencie we wczesnym okresie tworzenia się gatunku, świadczy zarówno o jego zdolnościach do wędrówek na bardzo duże odległości, ale też o niespotykanej plastyczności ryby. Cecha ta pozwoliła na wsiedlenie go na obszar ok. 50 krajów na całym świecie. W tym do wód polskich.